-tele ، يكي از پيشوندهايي است، كه در تركيبات جديد، زياد، به كار رفته است. اين پيشوند، حدود
400 سال در زبان انگليسي، به همان معناي
-tele يوناني اصلي "در دور"، به كار مي‌رفت. ولي از تقريبا ميانه اين قرن، همچنانكه كاربردش به طور شتابناكي، افزايش مي‌يافت، معاني كمي متفاوت‌تري يافت.
اولين حضور آن در زبان انگليسي با كلمه telescope (تلسكوپ) بود. يعني، كاربرد تطبيقي كلمه telescopi ايتاليايي گاليله Galileo ، براي يك وسيله جديد، كه ظاهرا اولين بار در سال 1611 به كار رفت دو سال بعد، كپلر telescopium
، Kepler لاتين جديدش را به كار برد. ظاهرا، گاليله و كپلر، قبل از اينكه نام telescope را برگزينند، تصميم داشتند نامهايي چون perspicillum ، conspicillum ، specillum و penicillium را بگذارند اگر آنها تصميم خود را عملي كرده بودند، به احتمال زياد، اكنون ديگر، اين همه كلمه‌اي كه با
-tele آغاز مي‌شود، نبود.
كلمه بعدي، به هنگام نياز به برقراري ارتباطي، سريعتر از گسيل پيكهاي سواره، پديد آمد. مبتكران فرانسوي و انگليسي پايان قرن هجدهم، مستقلا، بر روي روشي كار مي‌كردند، كه مبتني بر رشته‌برجهايي بود، كه در آن، هر برج در ديدرس برج بعدي قرار داشت، و متصدي هر برج، با تكان دادن پره‌ها يا پرچمها، پيام به رمز برگردانده شده را، به برج بعدي منتقل مي‌كرد، و با تكرار اين عمل، پيام به انتهاي رشته‌برج مي‌رسيد. اين شيوه‌ها را، كه ما اكنون semaphore (نشان‌رساني) مي‌ناميم، در آن زمان (1794 )، telegraph (دورنگاري) مي‌ناميدند. نيروي دريائي بريتانيا، بين لندن و پايگاه اصلي ناوبري خود در Portsmouth ، يك ارتباط telegraph برقرار كرده بود. يكي از آن برجها، اكنون نيز هست، و تبديل به موزه شده است. ناپلئون Napoleon نيز، از شبكه مشابهي، براي هماهنگ كردن تلاشها، به منظور بيرون راندن اتريشي‌ها، از باواريا، و رساندن اطلاعات مربوط به جابجايي‌هاي ناوگان بريتانيا از بنادر كانال به پاريس، ياري مي‌جست.
اندكي پس از ساخت اين رشته‌برجهاي telegraph ، دانش جديد، انتقال اطلاعات، بين دو نقطه را، با استفاده از الكتريسيته، ممكن ساخت. اين شيوه، ابتدا electric telegraph ناميده شد، و تنها پس از آن كه تكميل شد، و نوع مكانيكي را از دور خارج كرد، كلمه اول آن حذف شد و telegraph ، تنها، به معناي نوع الكتريكي آن به كار رفت.
كلمه بعدي، از اين دست، telephone بود. اين وسيله جديد را، الكساندر گراهام بل
Alexander Graham Bell ، در سال 1873 اختراع كرد، ولي براي آن نامي نساخت. از اين وسيله، به مدت نيم قرن، براي انتقال صدا، به شيوه‌هاي گوناگوني، مثل علامت‌دهي با استفاده از نتهاي موسيقي، نوعي بوق‌دهي (foghorn ) و يك لوله مكالمه كاملتر، استفاده شد. تاثير اين كاربردها، به گونه‌اي بود كه اختراع بل، ابتدا electrical speaking telephone ، ناميده شد، ولي، اين عبارت مشكل، به سرعت خلاصه شده، و متداول شد.
تعدادي از كلمات مشابه، مثل telemetry (دورسنجي)، و teletype ، teletyper ، teletypewriter و telex كه همه در ارتباط با انتقال كلمات نوشته شده از طريق خطوط تلفن هستند، در
50 سال بعد ساخته شدند. اصطلاح telecommunications ، در سال 1932 ، به عنوان اسم عام، و شامل همه وسايل ارتباطي دوربرد، چه الكتريكي و چه غيرالكتريكي، (معنايي كه تقريبا به محض ساخته شدن كلمه، منسوخ شد، چون tele- با آمدن بر سر اين كلمه، بار معنائي خود را نيز آورد، و اين كلمه، معناي "ارتباط دوربرد از طريق وسايل الكتريكي" را گرفت.) ساخته شد.
television ، كه يكي از اصطلاحات قرن بيستم است، اولين بار، در سال
1908 ، يعني مدتها قبل از سال 1936 ، كه پخش عمومي BBC آغاز شد، استفاده شد. در واقع، يك انجمن بريتانيايي، به نام انجمن تلويزيون
(Royal Television Society فعلي)، با هدف برنامه‌ريزي و ترويج تلويزيون، در ابتداي سال 1928 ، به دست جان لاگي برد
John Logie Baird پايه‌گذاري شد. اين اصطلاح، علي‌رغم نظر ويراستار
Manchester Guardian ، سي پي اسكات
C P Scott "اين television عاقبت ندارد، نيمي از آن يوناني و نيمي ديگر لاتين است." ديگر اكنون به خوبي جا افتاده است. اين دورگه زباني، - در بريتانيا اغلب مخفف آن telly - تبديل به بخش مركزي زندگي روزانه شده، و پيشوند tele- ، با ساخته شدن telecast ، telecine ، telegenic ، telemovie ، teleprompter ، telepundit ، telerecording ، telethon ، televangelist ، teletext ، televiewer و غيره، زيرمفهوم خاص "تلويزيوني" را گرفته است.
در ضمن، telethon هم يكي از تركيبات عجيبي است، كه از به هم پيوستن پيشوند و پسوندي، كه از دو كلمه جداگانه به وام گرفته شده‌اند، ساخته شده‌اند. multiplex هم، يك نمونه ديگر است.
كلمه televiewer ، با اينكه به نظر قديمي مي‌آيد، هنوز گاه‌به‌گاه به معناي تماشاگر تلويزيون، به كار مي‌رود. هرچند، در داستانهاي علمي- تخيلي، اغلب به معناي خودبازبيني دستگاه
(viewing apparatus itself) به كار مي‌رود. خصوصا، گروه كوچكي از اصطلاحات ساخته شده با tele- ، كه با برداشت فراحسي (psi يا extra-sensory perception ) مرتبط مي‌باشند، در داستانهاي علمي- تخيلي متداول هستند، كه اساسا به معناي انجام عملي از راه دور مي‌باشند. يكي از اين كلمات teleportation است، كه در سال 1931 ، بوسيله چارلز فورت
Charles Fort ، به معناي جابجا كردن اشيا از راه دور، تنها با نيروي ذهن، ساخته شد، ولي بعد معني آن، به انتقال خود از جايي به جاي ديگر، و بعد به تكنولوژي انتقال افراد با بعضي روشهاي غيرفيزيكي، مبدل شد. به اين معني، يكي از اصطلاحات متداول (اغلب كليشه‌اي) داستانهاي علمي- تخيلي شده است. البته، فن‌آوري عجيبي كه در
Star Trek ، مردم را، بلافاصله و بدون نياز به هيچ تجهيزاتي در مبدا و مقصد، منتقل مي‌كند، transporter ناميده مي‌شود. البته مفهوم اصلي انتقال اشيا با نيروي ذهن را telekinesis ، كه ابتدا، در اوايل دهه
50 ، در داستانهاي علمي- تخيلي، به كار رفت، به خود گرفت. اگرچه telepathy (تبادل بي‌واسطه افكار)، در همان مجموعه دو كلمه قبلي قرار دارد، سابقه‌اش قديمي‌تر از داستانهاي علمي- تخيلي جديد است، و به دهه
1880 مي‌رسد.
در دهه
1960 ، چند تركيب با
-tele ساخته شد كه نشان‌دهنده افزايش كاربرد ارتباطات دوربرد براي مقاصد مختلف مي‌باشند. telesales و telemarketing دو نمونه از آنها هستند. هر دو مربوط به بازاريابي، از طريق تماسهاي تلفني درخواست‌نشده، براي كالا يا خدمات، هستند، هرچند اولي (telesales )، اكنون عموما به سرويسي كه به سفارشات تلفني رسيده رسيدگي مي‌كند، اطلاق مي‌شود. teleoperation ، هم تركيبي ديگر از اين دست است، كه به معناي عملكرد تجهيزات راه دور به كار مي‌رود، ولي در ميانه دهه
1960 ساخته شده است، teleoperator ، كه شكل ديگر اين كلمه است، به معناي تجهيزاتي است كه بدين شيوه كنترل مي‌شود (جديدا، به معناي كسي كه اين تجهيزات را كنترل مي‌كند، به كار مي‌رود.). در اوايل دهه
1980 ، كلمه telepresence ، به مفهوم كنترل از راه دور و بازخورد اطلاعات حسي به منظور ايجاد تصور بودن در جايي ديگر، انديشه‌اي كه اكنون جزئي از واقعيت مجازي است، ساخته شد. جديدا، teleimmersion ، ساخته شده است، به مفهوم نوعي محيط واقعيت مجازي مشترك، كه در آن، كاركناني كه از نظر فيزيكي از هم دور هستند، از طريق ارتباطات دوربرد، به گونه‌اي همياري مي‌كنند، كه گويي همه در يك مكان هستند محوطه سيم‌كشي‌شده‌اي كه اين كار را ممكن مي‌سازد، گاهي telecubicles ناميده مي‌شود.
متداولترين مورد استفاده
-tele در حال حاضر، از دهه هفتاد، و تقريبا همزمان با پيدايش اصطلاح telematics (انتقال اطلاعات كامپيوتري به دوردست)، آغاز شده است. رشد الكترونيك و ارتباط از طريق كامپيوتر، منجر به ساخت كلمات زيادي (، كه بسياريشان زودگذرند)، براي وصف تكنيكهاي تطبيق‌يافته با بعضي جنبه‌هاي زندگي روزمره، شد. teleshopping ، telebanking ، telebroking و حتي telebetting (كه همه با كامپيوتر و تلفن، از خانه انجام مي‌شوند)، از اين دست هستند. بسياري از اينها، مثالهايي از telebusiness هستند.
تعداد قابل‌توجهي از اين كلمات، در مورد ابعاد مختلف استفاده از كامپيوترها و ارتباطات دوربرد براي كار در خانه (به جاي محل كار) مي‌باشند. اساسا، اين ايده كه teleworkers (دوركاران)، بتوانند telecommute (بطورالكترونيكي به سر كار خود بروند، نه بطور فيزيكي)، براي بسياري، واقعيت يافته است. كاركنان مي‌توانند از طريق teleconferences ، با هم ديدار و گفتگو داشته باشند. بزودي مشخص شد، كه قرار دادن امكاناتي عمومي، كه در اختيار شماري teleworker (دوركار)، (بخصوص در مناطق روستايي، كه دسترسي به امكانات و تسهيلات، به سادگي ممكن نيست، يعني جاهايي كه telecottage {دوركلبه} ناميده شده‌اند {اگرچه در طرحي كه به احتمال زياد در اسكاتلند پياده خواهد شد، آنها را telecroft [دورمزرعه] مي‌نامند})، باشد، علاوه بر اين كه مقرون به صرفه است، مزاياي بسياري دارد. گاهي اين مراكز را telecentre (دورمركز) مي‌نامند، اگر چه اين كلمه عموما بيشتر براي جايي كه در آن، كار با تلفن انجام مي‌شود، به كار مي‌رود. يك ناحيه مسكوني يا تجاري، كه براي telecommute (دوراشتغالي)، طراحي و ساخته شده، گاهي televillage (دوروستا = دور + روستا) ناميده مي‌شود.
telemedicine (دوراپزشكي)، استفاده از ارتباطات دوربرد در پزشكي است، كه امكان مشاوره و مداخله پزشكي را، در شرايطي كه پزشك و بيمار، در دو نقطه متفاوت قرار دارند، ميسر مي‌سازد. مشاوره از راه دور، در كشورهاي مختلفي انجام شده، و آن را گاهي televisit (دورديدار) يا teleconsultation (دورمشاوره) ناميده‌اند، و اعمال جراحي از راه دور را telesurgery (دورجراحي) مي‌نامند. ظاهرا اكنون ديگر، بسياري از اصطلاحات پزشكي داراي پيشوند ارتباطات دوربرد شده‌اند، مانند teleradiology (دورپرتوشناسي)، telepathology (دورآسيب‌شناسي)، telenursing (دوراپرستاري) و telepsychiatry (دوراروانپزشكي).
امكاناتي كه ارتباطات دوربرد، مي‌توانند در اختيار آموزش از راه دور بگذارند، مدتهاست شناخته شده‌اند. و همگام با پيشرفت اين فن‌آوري، اصطلاحات جديدي پديدار گشته‌اند televersity (دوردانشگاه = دانشگاهي براي آموزش از راه دور، از طريق خطوط پرظرفيت) telecourse (دورادوره) telelearning (دوريادگيري) teleteaching (دورآموزي) teleschooling (دوراتحصيل) و teleseminar . كه همه اينها زيرشاخه‌هاي مفهوم tele-education (دورآموزش) هستند.
اينها چند كلمه از يك ليست بلندبالا بودند. گاليله و كپلر فكرش را هم نمي‌كردند كه چه كاري را شروع كرده‌اند ...
7 مارس 2003 (ترجمه آزاد)
منابع:
The evolving tele- prefix